Sáng cuối tháng 9, tranh thủ trời ngớt mưa, bà Trần Thị Mừng (65 tuổi, quận 1, TPHCM) đưa chiếc bếp gas mini ra hẻm để đun ấm trà sớm. Nhà quá chật, bà phải đun xong ấm nước, cất bếp mới có chỗ bày rổ lặt rau. Bà Mừng là một trong những người gắn bó lâu nhất ở hẻm 24 đường Thủ Khoa Huân (quận 1, TPHCM), nơi còn được biết đến với biệt danh hẻm nhà thùng các-tông.
Biệt danh ấy xuất phát từ cuộc sống thực tế của người dân trong hẻm ngày trước. Các bậc cao niên tại đây cho biết, hẻm nhà thùng có từ thời Pháp thuộc. Thời điểm ấy, nơi đây chỉ có vài căn nhà lớn, khang trang, diện tích hàng trăm mét vuông. Đó là những căn nhà thuộc quyền sở hữu của Chú Hỏa, một trong tứ đại phú hào Sài Gòn xưa. Cư dân của những căn nhà này đa phần là người Hoa di cư từ nơi khác đến thuê trọ.
Lịch sử hình thành ngôi làng nhỏ “nhà thùng”
Sự hình thành các căn nhà lụp xụp, bé tí
Sau đó, người dân buôn bán ở lòng, lề đường xung quanh chợ Bến Thành bắt đầu đến khu đất phía trước những căn nhà của Chú Hỏa dựng lều ở tạm. Lâu dần, họ hình thành những ngôi nhà tạm bé xíu, ọp ẹp, xiêu vẹo.
Khi đất nước thống nhất, những người này được vận động đi kinh tế mới. Nhưng vì không quen công việc, cuộc sống tại nơi ở mới, nhiều người quay trở về khu vực hẻm, tiếp tục dựng nhà tạm để mưu sinh. Lâu dần, nơi đây hình thành dãy nhà siêu nhỏ với diện tích từ 3 – 10m2.
Sự phân chia rõ rệt giữa “dãy nhà kinh tế mới” và “dãy nhà Chú Hỏa”
Từ ngày đó, con hẻm nhỏ như ngăn đôi 2 cảnh đời trái ngược với một bên là dãy nhà cao cửa rộng, diện tích lớn của người Hoa, bên còn lại là những căn nhà lụp xụp, bé tí diện tích chưa đầy 10m2 của dân đi kinh tế mới trở về.
Bà Mừng kể: “Mẹ tôi ở đây từ lúc 15 tuổi. Ba mẹ tôi cũng được vận động đi làm kinh tế mới. Nhưng không quen cuộc sống ở nông thôn nên ông bà quay về chốn cũ. Khi trở về đây, ba mẹ cất nhà tạm bằng gỗ với diện tích 1,8 x 2,8m. Chị em chúng tôi sinh ra, lớn lên trong căn nhà nhỏ xíu, chật chội này. Lúc đó, hầu hết nhà ở cùng dãy với nhà tôi đều là của người đi kinh tế mới trở về nên dãy nhà còn gọi là ‘dãy nhà kinh tế mới’, để phân biệt với dãy nhà khang trang đối diện của Chú Hỏa.”
Cuộc sống khó khăn trong những ngôi nhà siêu nhỏ
Những căn nhà chỉ bằng vài mét vuông
Càng vào sâu, những căn nhà dãy kinh tế mới càng nhỏ và chật đến nỗi người dân đem đồ ra bày, treo ở một bên hẻm. Vì diện tích quá nhỏ, chỉ vài mét vuông nên hầu hết các chủ nhà đều dành diện tích tầng trệt làm nhà vệ sinh, xếp gọn đồ cho 1 – 2 người ngủ.
Không có diện tích để cất giữ đồ đạc, vật dụng, họ đành treo, xếp, đặt chúng ở trước nhà, lấn ra một bên hẻm. Ngồi trước tiệm giặt ủi có chiều rộng chỉ đủ 3 chiếc máy giặt lồng ngang, bà Lê Thị Phấn (72 tuổi) cho biết mình đến con hẻm làm dâu từ năm 1969.
Kỉ niệm gắn bó, gắn liền với từng ngôi nhà, mỗi viên gạch
Về làm dâu tại hẻm nhà thùng từ năm 1969, bà Phấn chưa bao giờ nghĩ có ngày nơi đây lại trở nên sầm uất, san sát nhà cửa như bây giờ. Già rồi, chồng mất từ lâu, về quê không làm gì ra tiền nên bà quay lại đây và làm việc trong tiệm giặt ủi.
Bà chia sẻ: “Sinh sống ở hẻm gần 60 năm, tôi có nhiều kỷ niệm, gắn bó với từng nếp nhà, viên gạch, con người tại đây. Có lẽ vì vậy mà đi đâu, tôi cũng nhớ về chốn này.”
Cuộc sống bình yên giữa hai cảnh đời trái ngược
Tình cảm gắn bó, đoàn kết của người dân trong hẻm
Gia đình bà Mừng đã sống 3 thế hệ ở hẻm nhà thùng. Bà vẫn không quên cảnh cả nhà hơn chục người chen chúc trong căn nhà chưa đầy 6m2. Nhưng vì cuộc sống mưu sinh, họ phải ở thôi, không còn cách nào khác.
Bà Mừng chia sẻ: “Nhà chật nên sinh hoạt hàng ngày như tắm giặt, nấu nướng, phơi phóng đều diễn ra ngay ở một bên hẻm. Dù người dân trong hẻm gần như có 2 cảnh đời trái ngược nhưng rất yêu thương, hòa thuận và đoàn kết. Vì vậy, hẻm nhỏ và chật chội nhưng cuộc sống của chúng tôi rất bình yên.”
Sự quan tâm của chính quyền địa phương
Ông Nguyễn Thiện Toàn, Trưởng ban Công tác mặt trận khu phố 8, phường Bến Thành, quận 1, TPHCM cho biết: “Khu vực hẻm 24 đường Thủ Khoa Huân trước đây do người dân đi kinh tế mới trở về dựng nhà lên để ở và tồn tại đến bây giờ. Đa số những căn nhà ở cuối dãy nhà được người dân gọi là dãy kinh tế mới có diện tích rất nhỏ.”
Dù vậy, chính quyền các cấp cũng tạo điều kiện cho các hộ gia đình tại đây xây, sửa nhà để đảm bảo an toàn. Các hộ dân tại đây đã được cấp số nhà, sổ đỏ, hộ khẩu và đồng hồ điện, nước đầy đủ. Chính quyền các cấp cũng thường xuyên tập huấn cho người dân về việc đảm bảo an toàn điện, phòng cháy chữa cháy, sử dụng bình chữa cháy mini.
Kết luận
Hẻm “nhà thùng” ở trung tâm Sài Gòn là một minh chứng về sự phân chia rõ rệt giữa hai cảnh đời ở chính nội bộ một khu vực. Từ những căn nhà khang trang của giới nhà giàu Hoa kiều đến những căn nhà chỉ bằng vài mét vuông của những gia đình nghèo khó, họ đã gắn bó, chung sống hài hòa với nhau hàng trăm năm qua.
Mặc dù cuộc sống của họ gặp nhiều khó khăn, thiếu thốn về không gian sống, nhưng những tình cảm gắn bó, sự đoàn kết và lòng trân trọng với mảnh đất mình đang sống vẫn luôn thể hiện rõ nét. Đây là một minh chứng về sức sống tiềm ẩn, sự khởi nguồn của cuộc sống ở những nơi xem ra chật chội, nghèo nàn nhất nhưng lại chứa đựng những giá trị tinh thần quý giá.
